Bileća je „mali grad velikih ljudi“, smješten u samom srcu Hercegovine, na jugu Republike Srpske, u kome je skoro sve u znaku Svetog Save.
Bileća je najupečatljivija po istoimenom Bilećkom jezeru, jednoj od najvećih vještačkih vodenih akumulacija u Evropi. Ovo jezero je nastalo potapanjem rijeke Trebišnjice, koja izvire u podnožju Bileća.
Bilećani su svjesni ljepote, ali i nedovoljno iskorišćenog potencijala svog jezera, koje je dužine 18, a širine četiri kilometara, najveće dubine 104 metra. Nastalo je 1968. godine za potrebe izgradnje brane Grančarevo i preduzeća Hidroelektrane na Trebišnjici.
Grad na raskrsnici puteva
U Hercegovini, na mjestu gdje se dodiruju mediteranska i kontinentalna klima, nastao je gradić Bileća, sa oko 11.000 stanovnika, koji odlikuju blage zime i 2.200 sati sunčevog sjaja godišnje.
Grad je oduvijek bio raskrsnica puteva, koji iz Hercegovine vode prema Crnoj Gori, ali i Hrvatskoj, a Bilećani iako vijekovima izloženi uticajima njihovih običaja i kulture, uvijek su prvo znali da sačuvaju ono svoje autentično hercegovačko, o čemu se osim u udžbenicima i danas uči iz priča koje se kao neko usmeno predanje prenose s koljena na koljeno.
Istovremeno su od svog okruženja umjeli da usvoje i moderno i napredno što im je omogućavalo da, vaspitani i ukorijenjeni u tradicionalnim vrijednostima, imaju specifičnu širinu vidika, što im pomaže da, poniklim u prilično pasivnom kraju, ostvare uspjeh u životu.
Prvi tragovi civilizacije na području Bileće datiraju još iz neolita o čemu svjedoče arheološki lokaliteti, iako nedovoljno istraženi, a prvi pomen Bileće kao naseljenog mjesta nalazi se u dokumentima Dubrovačkog arhiva iz 1286. godine.
U 14. i 15. vijeku Bileća je važna raskrsnica na srednjovjekovnom karavanskom putu, a od 1466. godine je pod osmanskom vlašću kada je zbog brojnih buna i otpora stanovništvo teško stradalo. Od Berlinskog kongresa je bila u sastavu Austrougarske monarhije, a u toku 1940. godine u bilećkoj kasarni postojao je logor za političke zatvorenike, kada je nastala poznata revolucionarna pjesma „Bilećanka“.
Bileća je smještena u kraškom Bilećkom polju i njegovim rubnim stranama, na oko 476 metara nadmorske visine. Okružena je brdovitim i kamenitim terenom sa pašnjacima i livadama, između kojih su kraška polja: Bilećko, Dabarsko, Plansko i Fatničko.
Centar grada izgrađen je za vrijeme Austrougarske vladavine i odlikuje se zaista starom arhitekturom, kojoj je neophodna rekonstrukcija.
Bileća je vjerovatno jedini grad koji u glavnoj ulici ima park posvećen Kraljevoj vojsci u otadžbini sa jedne strane, a park Narodnih heroja sa druge strane ulice. Ovi parkovi privlače svaki svoje goste i turiste.
Na području grada su brojne crkve, od kojih je Saborna crkva Svetog Save u centru grada, sagrađena sredinom 19. vijeka, nacionalni spomenik Republike Srpske i duhovno središte i mjesto okupljanja Bilećana.
Poznati Manastir Dobrićevo u selu Orah, jedan je od najznačajnijih srpskih srednjovjekovnih manastira iz nemanjićkog perioda, nastao prije 15. vijeka. Prvobitno je bio smješten uz rijeku Trebišnjicu u Dobrićevskom polju, ali je izmješten na sadašnju lokaciju zbog nastanka Bilećkog jezera.
Hram Svetog Arhangela Mihaila, iz 14. vijeka, vjerovatno najstariji u Hercegovini, nalazi se ispod magistralnog puta Bileća-Gacko u mjestu Trnovi Do, nacionalni je spomenik BiH, a po predanju se u njemu pričestila srpska vojska predvođena vojvodom Vlatkom Vukovićem pred odlazak na dva boja – Kosovski boj 1389. godine, kao i pred boj na Bilećkom polju 1388. godine sa Osmanlijskom vojskom, kada su Turci pod vođstvom Šahin-paše, teško poraženi i zaustavljeni.
U Bileći posebnu pažnju privlači i Crkva Svetog Ilije na ostrvu u sredini Bilećkog jezera, iz 90-ih godina prošlog vijeka, do koje se može doći i pješke kada opadne nivo vode u jezeru, a odignuta je stubovima od zemlje sa visinom poda u visini brane Grančarevo.
Na teritoriji Bileće su i brojne nekropole srednjovjekovnih stećaka, koje se nalaze na Listi svjetske baštine UNESKO-a.
Bileća je od Trebinja udaljena oko 30 kilometara, od Gacka 45, Dubrovnika, Herceg Novog i Nikšića između 65 i 70 kilometara, Mostara 95 kilometara, pa se nerijetko može čuti da je turistički potencijal Bileće, nedovoljno iskorišćen, posebno kada se ima u vidu da je smještena u blizini tih turistički poznatih destinacija, na čiju ponudu bi mogla da se nadoveže.
Bilećani svoje jezero odmila nerijetko i zovu „naše more“, posebno od kada ga zbog epidemije virusa korona masovnije posjećuju radi plivanja i rekreacije u vrelim ljetnim danima.
Bilećko jezero nastalo je u okviru privrednog projekta „Donji horizonti“, a od velikog značaja za Bileću, ali i za cijelu Republiku Srpsku bilo bi, kako ističu stručnjaci, da se realizuje i projekat „Gornji horizonti“ i da se, osim postojeće u Trebinju, izgradi i hidrocentrala u Bileći i još dvije – u Dabru i Nevesinju, na čemu se već radi.
Opština Bileća i njeni stanovnici od nastanka jezera do danas najznačajniji prihod ostvaruju od koncesija za potopljeno zemljište na kome leži Bilećko jezero, koje opštini plaćaju Hidroelektrane na Trebišnjici, ali gradu izrazito nedostaju razvojni privredni projekti.
Potreban privredni razvoj i veće mogućnosti zaposlenja
Bileća je nekad bila poznata po razvijenoj industriji, čuvenoj fabrici tepiha i zavjesa „Bilećanka“ koja je izvozila širom svijeta, zatim fabrici otkivaka i armatura „Kovnica“, a hale tih nekada nadaleko poznatih preduzeća poslije nekoliko neuspješnih pokušaja privatizacija, prazne su i zapuštene.
Nekad je Bileća bila prepoznatljiva i po Školi rezervnih oficira pješadije od koje su ugladnije bile samo neke sovjetske škole tog tipa. Danas uspomenu na to vrijeme oživljavaju bivši oficiri, koji su se do izbijanja pandemije virusa korona okupljali u Bileći iz svih nekadašnjih republika bivše Jugoslavije od Đerdapa pa do Triglava u junu u okviru manifestacije „Dani bilećkih proizvoda“.
U Bileći više ne radi nijedna velika fabrika, osim fabrike za proizvodnju cementnih proizvoda „Henkel“ koja zapošljava oko 20 radnika.
Da bi se nastavila tradicija bilećke tekstilne industrije, odnedavno se najavljuje mogućnost otvaranja pogona fabrike „Jumko“ iz Srbije koji bi u Bileći uposlio oko 200 radnika.
Iz Bileće je nadaleko poznata privatna mljekara „Pađeni“ smještena u obližnjem mjestu Plana, zahvaljujući kojoj, kao i podsticajima proizvođačima mlijeka, oživljava stočarstvo u nekim seoskim domaćinstvima koja se danas time bave na moderniji i lakši način nego ranije.
U Bileći posluje i nekoliko uspješnih preduzeća, kao što je tekstilno za proizvodnju dječije odjeće „Pčelica Maja“, preduzeće za proizvodnju čajeva i ljekovitog bilja „Ljekobilje“, firma za uvoz i prodaju automobila „Auto Šestovac“, restoran „Jezero“ sa spojem etno i modernog stila i prelijepim pogledom na Bilećko jezero.
Javna infrastuktura se posljednjih godina prilično obnovljala, iako nedovoljno. Izgrađena je nova zgrade opštine, Parohijski dom, obnovljena crkva, Dom zdravlja i pijaca, rekonstruisana vodovodna mreža, obnavljaju se i škole, mijenja rasvjeta, sela priključuju na vodovodnu mrežu, ali Bilećani ističu da još mnogo treba da se ulaže.
Najviše nedostaje privrednih subjekata da pokrenu razvoj opštine, vrate joj stari sjaj i otvore nova radna mjesta, jer je velika nezaposlenost, posebno među mladima.
Načelnik opštine Veselin Vujović rekao je Srni da Bileći nedostaju investitori koji bi pokrenuli proizvodne procese.
Grad ima tradiciju u metalnoj industriji i tekstilstvu, za koju postoji radna snaga da se pokrene ta industrija, rekao je Vujović i ukazao da je Bilećko jezero ogroman neiskorišćeni potencijal, posebno turistički i pozvao sve zainteresovane investitore da ulažu jer postoje spremni projekti.
On je naglasio da bi za Bileću mnogo značilo kada bi se u okviru projekta Gornji horizonti izgradila Hidroelektrana (HE) „Bileća“.
– Bileća je srce i centar Hercegovine, mi smo prepoznatljivi kao Hercegovci, a bilećki sportski klubovi i nose ime Hercegovac. Mislim da bi cijelo društvo i čitava Hercegovina mogli malo više da obrate pažnju ka ovome kraju i razvoju Bileće i da se malo pomogne našem gradu da „stanemo na noge“, jer je Trebinje koje je najbliže Bileći postalo prepoznatljivo turističko mjesto, dok susjedno Gacko ima veliku termoelektranu – rekao je Vujović.
On smatra da bi opštine Hercegovine, zajedničkim projektima, mogle bolje da se povežu i iskoriste svoje prirodne, privredne i turističke i ostale potencijale.
U Turističkoj organizaciji Bileće Srni su rekli da Bileća ima sve predispozicije da postane poznato turističko mjesto, kao i da je potrebno izgraditi odgovarajuću infrastrukturu oko Bilećkog jezera, za šta se pripremaju projekti, da bi se privukli investitori, te da postoji potencijal i za razvoj ruralnog turizma, sportskog ribolova i sportova na vodi.
– Turistički paket i ponuda turistima koji sve više posjećuju Trebinje mogao bi da se upotpuni i izletima i posjetama Bileći – smatraju u opštinskoj turističkoj organizaciji.
Bilećani su najviše zaposleni u javnim ustanovama, jer nedostaje proizvodnih preduzeća, a često su prinuđeni da zbog posla po završetku studija ostaju da žive i rade u drugim gradovima u Republici Srpskoj, Srbiji ili se zapošljavaju sezonski u primorskim gradovima u Crnoj Gori, a mnogi putuju na posao i u susjedno Trebinje i Gacko, dok su samo rijetki uspjeli da razviju mali privatni biznis i u svom gradu otvore trgovačke radnje.
Bilećani se sve više bave i pčelarstvom, a domaći med zbog ljekovitosti i kvalitata tražen je na domaćem tržištu, ali i u mnogim evropskim zemljama, dok je obrada kamena jedan od najtežih poslova od koga živi nemali broj Bilećana.
Sve u znaku Svetog Save, uz spoj tradicije i modernosti
U Bileći su i slava grada i naziv osnovne škole i veliki spomenik u centru grada posvećeni Svetom Savi, tradicionalno da uvijek podsjeća da je Hercegovina, pa i Bileća, kao njena centralna opština mnogo vijekova unazad dodijeljena na upravljanje upravo princu Rastku Nemanjiću, kasnije Svetom Savi.
Nerijetko se zato u Bileći može čuti od mladih i starijih duhovno osviještenih ljudi da je ovom narodu upravo Sveti Sava ostavio ovu svetu zemlju na čuvanje, da u njoj živi u miru i blagostanju, te da sve što su naslijedili duguju Hercegovini, čija je, kako nedavno reče jedan hercegovački sveštenik, svaka stopa natopljena krvlju mučenika.
A najveće bogatstvo ovog grada su mnogobrojni mladi obrazovani ljudi, kao što je đak generacije bilećkog Srednjoškolskog centra „Golub Kureš“ Julija Kureš koja za svoj grad kaže da je „mali grad velikih ljudi“.
Mladi u Bileći se odlikuju i izuzetnom fizičkom ljepotom, a osim aktuelne Mis Republike Srpske Ivone Šakotić, još jedna Bilećanka je ranije nosila tu titulu, kao i mnoge druge koje su ostvarile zapažene rezultate na raznim takmičenjima u ljepoti.
Bilećani čuvaju svoje tradicionalne vrijednosti i običaje, ali i usvajaju savremene, organizovanjem raznih kulturnih manifestacija kao što su poznati Trojčindanski sabor kod manastira Dobrićevo, Vidovdanski dani kulture i sporta, Ćorovićevi susreti pisaca, Dani bilećkih proizvoda i stvaralaštva, ali i Somovijada, Džipijada i pop i rok festivali.
Izuzetni talenti u sportu, brojne poznate ličnosti
Bilećani su talentovani kako za nauku, tako i za umjetost, a naročito za sport.
Iz ovog hercegovačkog gradića porijeklom su dva oskarovca – glumac Karl Malden, rođen kao Mladen Sekulović, koji je za mušku sporednu ulogu u filmu „Tramvaj zvani želja“ dobio Oskara. Reditelj Dušan Vukotić, rođeni Bilećanin, prvi je autor kratkog animiranog filma, koji je najveće priznanja Američke filmske akademije dobio za film „Surogat“.
Iz Bileće potiču i naučnik Jevto Dedijer, književnik i revolucionar Vladimir Gaćinović, pisac Meša Selimović, kao i pisac i slikar Momo Kapor.
Danas poznate i uticajne ličnosti porijeklom iz Bileće su i slavni režiser Emir Kusturica, najbolja odbojkašica svijeta Tijana Bošković i ministri u Vladi Crne Gore i Srbije Vesna Bratić i Darija Kisić–Tepavčević.
Bilećki sportski klubovi koji nose ime “Hercegovac” iznjedrili su brojne uspješne sportiste koji postižu značajne rezultata kojim se Bilećani posebno ponose, a ističu se odbojkašice koje su u mlađim kategorijama višestruki prvaci Republike Srpske i BiH, a iz tog kluba je karijeru počela i najbolja odbojkašica svijeta Tijana Bošković i mnoge druge odbojkašice koje su i reprezentativke BiH.
Mladi karatisti “Hercegovca” su prvaci, pioniri fudbaleri su vicešampioni, kuglaši petostruki šampioni Republike Srpske, a značajni su i raniji uspjesi košarkaša koji su osim Kupa Republike Srpske, učestvovali i u prvoj ligi BiH i FIBA Čelindž kupu.
Zdrava organska hrana
Porodične bašte sa zdravim povrćem i voćem za sopstvene potrebe i dvorišta sa vinovom lozom, kivijem, smokvema, narom, a u posqednje vrijeme i japanskim jabukama, uz tulipane i oleandere prizor su ispred većine kuća u Bileći, koje izuzetno podsjećaju na mediteranske.
Bilećani najdraže goste ponosno počaste svojom tradicionalnom cicvarom sa kajmakom ili medom, pitama, sarmom, jagnjećim pečenjem, a specijalitet je ispod sača, kao i hercegovačkim i bilećkim kajmakom i sirom iz mješine, koga mukotrpnim radom mnogi i danas sakupljaju tokom ljeta na obližnjim planinama.
Nezaobilazan je i pršut, čiji način sušenja Bilećani dobro poznaju i prenose mlađim generacijama, kao i kvalitetni hercegovački med. U posljednje vrijeme sve se više koristi i domaće vino koje domaćini prave za svoje potrebe, ali i svježe ulovljena riba sa Bilećkog jezera, koje postaje sve poznatije po somovima „kapitalacima“, kojih kažu ribari, u jezeru ima težih i od 100 kilograma.
